Te Mātāwai, Nā Hepora Young o Te Arawā ēnei pukapuka i whakahaere
Hepora Young
Tuatahi: Te Tira Ahu Iwi/ Daphne Brasell Associates, $12.95,
Tuarua: Te Tira Ahu Iwi/ Huia, $14.95,
Tuatoru: Te Puni Kōkiri/ Huia, $14.95,
Tuawhā: Te Puni Kōkiri/ Huia, $14.95
Tiaho te atarau
Kei runga i tō kanohi
Matawai ana te kamo
i te tirohanga
He wāhanga tēnei nō tētehi o ngā waiata o te rōpū Tauira o Ngāti Raukawa. I tīkina ia hei whakaatu i tōku nei mōhio ki tēnei kupu ki te matawai. Ko te tikanga o te waiata nei, ka hua noa te roimata i te kamootetāne, mōteātaahua o tana whaiāipo tetake. Kāti, tēnei te whakawhaiāipo atu nei i tēnei taonga o te tuhituhi ki roto i te reo Māori. E matawai ana te kamo i te tirohanga iho ki Te Mātāwai, ehara mo te ātaahua o ngā kōrero, engari mō te hokinga mai o tēnei taonga o te tuhituhi ki te reo Māori. Me kī, he hoa tawhito tēnei kua roa engaro ana, kāore anō i kitea. Heoi, i nāianei kua tīkina mai i tawhiti, mai i te koraha, kia tū mai anō ki waenganui ia ngāi tāua, hei taonga whiwhia, hei taonga rawea, hei mauri whakaohooho i te wairua o tō tātou, Māoritanga. Nō reira, ki runga i tēnei tikanga, e kui, Hepora, tēnei te mihi atu nei ki a koe, koutou katoa o te hunga nā koutou te taonga nei i whakaora mai.
Kāore te mātāwai i te rite ki te matawai. Kei te mātāwai te tikanga mō ngā pukapuka nei, inā tā te kupu whakataki e mea nei kia maha noa atu ngā pukapuka kōrero mā ngā akonga … mā te whiwhi rawa o ā tātau tamariki i te tini, i te tini o te pukapuka hei āwhina, hei tautoko i te whakatōnga o te mōhiotanga ki o rātau hinengaro e tutuki ai tō tātau tūmanako ki te whakapūmau i tō tātau reo rangatira. Nō reira, kua oti i a Hepora Young mā, he punawai kōrero, he punawai whakaaro, e tika ana hei titirohanga mā ngā tamariki o ngā kura.
Kāti, e pēnei ana tōku whakaaro, e whaitake ana ēnei pukapuka ki a tātou katoa, pakeke tamariki, inā te rangatira o ngā kōrero, te mātotoru o ngā whakaaro, te mārama o te whakatakoto. He maha tonu ngā kaupapa kei konei e takoto ana: arā ngā kōrero mō te Kīngitanga, mō Te Tari Māori, mō Wairau. Kei konei hoki ngā pūrākau me ngā pakiwaitara o te Ao Māori. I anga a Hepora mā ki te āta tuhituhi i ā rātou maharatanga ki tētehi mea. Arā, titiro ki I haere māua ki te tiki … nā Waaka Vercoe, ki I te wā e tamariki ana ahau nā Mange Tautari. Kei konei hoki ngā kōrero o ngā pakeke pērā i a Makarita Te Pōroa Malcolm rāua ko Rēweti Kōhere.
Kāti, he maha ngā kōrero, i ahu mai i ngā hau e whā. Nō reira, e mihi ana te ngākau ki a Hepora mō tōna māia ki te whakakapi i ngā kaupapa maha, kāore i tau atu ki ngā kaupapa ruarua noa iho. He whakaora te tikanga o ētehi, he ngahau te tikanga o ētehi, he tohutohu te tikanga o ētehi. Ka mutu, kua kopakina iho ngā tikanga maha ki te wāhi kotahi.
Ki taku titiro, e rua noa iho ngā wāhi e tika ana pea kia tirohia anōtia. Tuatahi, ko ngā tohutō. Kāore i tāia te tohu i ngā wāhi katoa e tika ana ki Te Mātāwai Tuatahi. Ki taku titiro, kua pai ake te tuarua. Heoi, kei ngā kōrero a Rēweti Kōhere kua tāia te tohutō ki runga i te kupu Pākehā! Kei te tuarua hoki tēnei kōrero Te Kuri ā Ngamihi. E pēnei ana pea te tikanga: Te Kurī a Ngāmihi. Heoi, hei whakaaro ake mā te hunga tuhituhi i te reo Māori.
Tuarua, he rangatira tō tātou reo ki te whakamārama i ngā āhuatanga o tōna Ao. Arā, he ngāwari te whakaatu i te āhua o te noho o te mokopuna ki tana kuia (Tirohia Te Kuri ā Ngamihi), te āhua rānei o ngā maunga, o ngā awa, o ngā pā. Heoi, kua tū mai tēnei Ao hou nei, me pēwhea te reo Māori, tōna whakamārama i ngā āhuatanga o tēnei Ao? Ahakoa he hokinga mahara te nuinga o ngā kōrero a Te Mātāwai, kei konei hoki ngā kōrero mō ngā āhuatanga hou. Kei te Tuarua te kōrero e kīa ana ko He Waimarie. Me titiro pea ki reira, ki te āhua o tērā kōrero. E pēnei ana te whakaaro tuatahi Kua whakataretare kē mai te haeata o te awatea i waenga o ngā ārai o ngā wini o te rūma … He tikanga hou tērā kua riro mā te reo Māori hei kawe.
E mahara ana ahau ki te kōrero a tētehi kuia e mea ana, mehemea ka taea e tō kōrero te whakaahua i tētehi mea, mehemea ka mau taua whakaahua ki roto i te hinengaro o te tangata, kua tika tō whakamārama i tō whakaaro. Nō reira, mehemea koirā te tikanga kia manaakitia e tātou, tēnā koutou o Te Mātāwai. Heoi, ko te whakaaro, kia wānangatia katoatia tēnei take kia kitea ōna putanga mai ki roto i ngā pukapuka maha kei te heke mai.
Kāti, ko te pātai, ko te urupounamu e hurihuri ana ki roto i ahau, me pēwhea te oranga o tō tātou reo Māori ki roto i te Ao e heke mai nei? Mehemea kua riro mā Hepora, mā tōna hunga tātou e ārahi, kāore rawa he raruraru inā te pai o Te Mātāwai.
Nā Te Ahukaramū Charles Royal o Ngāti Raukawa ēnei whakaaro nei. He kaituhi, he kairangahau hoki a Te Ahukaramū. Nō tērā tau i puta ai tana pukapuka mō te rangahau kōrero, ko ‘Te Haurapa’ te ingoa.